Gümrük Müşaviri

13.06.2025

Kaçakçılıkla Mücadele Kanunundaki "Aldatıcı İşlem ve Davranış" İfadesinin Uygulamada Ortaya Çıkardığı Sorunlar"

31.03.2007 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun amacı kaçakçılık suçları ile cezalarını ve kaçakçılığı önleme, izleme, soruşturma, yargılama usul ve esaslarını belirlemektir. Kanunun 3/2'nci maddesinde “Eşyayı, aldatıcı işlem ve davranışlarla gümrük vergileri kısmen veya tamamen ödenmeksizin ülkeye sokan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.” hükmü yer almaktadır. Biz bu yazımızda Kanunun 3/2’nci maddesinde geçen “aldatıcı işlem ve davranış” ifadesine açıklık getirmeye çalışacağız.

1. Giriş

5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3’üncü maddesinde kaçakçılık suçları 18 bent hâlinde sayılmış; her bir bentte suça konu kaçakçılık fiilinin müeyyidesi de belirtilmiştir. Fakat suça konu edilen fiillerden birinin kaçakçılık suçunu oluşturup oluşturmayacağı ise hukuken tartışılmaya ihtiyaç göstermektedir.

Bu da Kanunun 3/2’nci maddesinde yer alan “Eşyayı, aldatıcı işlem ve davranışlarla gümrük vergileri kısmen veya tamamen ödenmeksizin ülkeye sokan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.” şeklindeki düzenlemedir.

Suçun maddi unsuru, aldatıcı işlem ve davranışlarla gümrük vergilerini kısmen veya tamamen ödemeden ülkeye sokmaktır. Diğer bir ifade ile gümrük vergilerini kısmen veya tamamen ödemeden eşyayı ülkeye sokma eyleminin aldatıcı bir işlem ve davranışla gerçekleştirilmiş olması gerekir.

2. Kanunun 3/2 nci Maddesinin Kabul Edilen İlk Metin

Bu kavram sahte belge kullanmayı da içeren daha geniş bir kavramdır. Ancak, sahte belge kavramı daha spesifik ve objektif olduğu halde, aldatıcı işlem ve davranış kavramı daha genel ve sübjektif bir kavramdır.

Hangi davranış ve işlemlerin aldatıcı olduğu konusunda çok farklı değerlendirme ve yorumlar ortaya çıkabilmektedir. Halbuki, ağır yaptırım gerektiren suçun maddi unsurunun ceza hukukunun temel ilkelerinden olan “belirlilik ilkesine” uygun olarak çok daha açık ve net şekilde ortaya konması gerekirdi.

Söz konusu suçun maddi unsuru olması nedeniyle “aldatıcı işlem ve davranış” kavramından ne anlaşılması gerektiği özellikle gümrük idarelerinin ve mahkemelerin uygulamasında büyük önem arz etmektedir.

Türk Ceza Kanununda düzenlenen suçlara baktığımızda “aldatıcı işlem ve davranış”kavramının kullanılmadığını bunun yerine bir çok suç tanımında “hile”kavramının kullanıldığını görüyoruz.

Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda yapılan değişiklikte de, farklı anlayış ve yorumlara yol açabilecek aldatıcı işlem ve davranış yerine TCK’da ki suç tanımlarında kullanılan “hileli işlem ve davranış” kavramına yer verilmesi daha uygun olurdu. Aldatıcı işlem ve davranış kavramı gümrükle ilgili herkesin anlayacağı şekilde somut olmayıp, farklı değerlendirmelere konu olabilmektedir.

Bunun sonucu olarak da; Kanunun 3/2’nci maddesine göre suç oluşturmayan sadece 4458 sayılı Gümrük Kanununa göre kabahat olup, idari para cezası gerektiren bir çok fiil suç şüphesi ile adli merciler önüne getirilebilmektedir. Halbuki, suçun maddi unsurunu oluşturan hareketlerin açık, seçik ve farklı yorumlara yol açmayacak şekilde olması beklenir.

3. Maddede tanımlanan Suç Neticeye Bağlı Bir Suçtur

Fıkrada tanımlanan suç, neticeye bağlı bir suçtur. Suçun icra hareketi, aldatıcı işlem ve davranışın fail tarafından gerçekleştirilmesidir.

Kanunda vasfı veya niteliği tarif edilmeyen aldatıcı işlem veya davranış gibi bir icra hareketi sonucunda da, gümrük vergilerinin kısmen veya tamamen ödenmemesi gibi bir neticenin meydana gelmesi gerekir. Fakat 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda “aldatıcı işlem veya davranış”ın hangi icra hareketlerinden oluştuğu da belirtilmemiştir.

Gümrük vergilerinin kısmen veya tamamen ödenmemesi ya da vergilerin noksan ödenmesi şeklinde meydana gelen neticenin icra hareketini oluşturan“aldatıcı işlem ve davranış” fiilinin hangi icra hareketlerinden veya somut-maddi fiillerden ibaret olduğu hususu Kanunda açıkça belirtilmediğinden, Kanunda tarif edilmeyen ve bütün gümrük tatbikatında mükellefin en basit hata veya dikkatsizliğinden kaynaklanan vergi kaybı doğurabilecek fiillerin aldatıcı işlem ve davranış şeklinde değerlendirilebileceği; bundan dolayı her ne suretle olursa olsun gümrük vergi kaybı doğuran hatta 5326 sayılı Kabahatler Kanunu kapsamında değerlendirilmesi gereken bütün fiillerin de, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu 3/2 nci maddesi hükmü uyarınca hürriyeti bağlayıcı ceza gibi kişinin en temel hürriyetlerinden birinden yoksun kalmasına yol açan bir yaptırıma tabi tutulmasına cevaz vermekte olup uygulamada da bu istikamette pek çok olaya rastlamak mümkündür.

4. Maddi Unsuru Kanunda Açıkça Belirtilmeyen Suçtan Dolayı Failin Cezalandırılması Kanunilik İlkesine Aykırıdır

5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu 3/2 nci maddesinde düzenlenen kaçakçılık fiilinin “sahte belge kullanmak” olan kurucu maddi unsuru, “aldatıcı işlem ve davranışlarla” şeklinde değişiklikle konulan ibarenin suçta ve cezada kanunilik ilkesine aykırı olduğunu düşünmekteyiz. Şöyle ki; Ceza hukukumuzda kanunilik ilkesinin dayanağını Anayasa 38/1nci maddesinde yer alan “Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.” hükmü oluşturmaktadır.

Buna dayanarak, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun “suçta ve cezada kanunilik ilkesi” başlıklı 2’nci maddesinde kanunilik ilkesi “Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz.” şeklinde tarif edilmiştir.

5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu 3/2 nci maddesinde suçun maddi unsurunda icra hareketi “aldatıcı işlem ve davranış” şeklinde sınırları tayin edilmemiş, belirsiz bir hareket veya davranış olarak gösterilmiştir. Aldatıcı işlem veya davranışın hangi işlem veya davranışlardan oluştuğu, gerek anılan maddede gerekse 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun diğer maddelerinde açıklanmamıştır.

Diğer taraftan, suçta ve cezada kanunilik ilkesinin sonucu olarak, kişilerin hangi hareketlerinin suç teşkil edip etmeyeceğini önceden bilmeleri; suça konu bu hareketlerin nelerden oluştuğu ile bu hareketlerin cezasının da Devlet tarafından bireylere Kanun hükmüyle önceden duyurulması gerekir.

Kişinin, aldatıcı işlem ve davranışı sonucunda gümrük vergisinden kaçınma fiili nedeniyle cezalandırılabilmesi, hangi işlem ve davranışların aldatıcı nitelikte olduğunun ve hangi cezai yaptırıma bağlanmış olduğunun bireylere önceden duyurulmuş olması gerekir ki, kişi hangi davranışının suç teşkil edip etmeyeceğini önceden bilerek ve mevcut kurallara uygun olarak ithal edeceği eşya hakkında gümrük beyanında bulunabilsin.

5. İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneğinin (İGMD) 02.08.2019 Tarihli Yazısı

İGMD tarafından Ticaret Bakanlığına yazılan yazıda “aldatıcı işlem ve davranış” ın hangi işlem ve davranışlardan ibaret olduğu Kanunda açıkca belirtilmediğinden bunu sağlayacak bir düzenlemeye gidilmesi talep edilmiştir.

6. Gümrükler Genel Müdürlüğünün Derneğe 18.10.2019 Tarihli Cevabi Yazısı

Genel Müdürlük Derneğe vermiş olduğu cevabi yazıda her somut olayın kendi içerisinde ortaya çıkan deliller ışığında değerlendirilmek suretiyle kasıt unsurunun bulunup bulunmadığının göz önünde bulundurulması gerektiği bildirilmiştir.

7. Gümrükler Genel Müdürlüğünün Bakan Yardımcısı İmzalı 17.02.2020 Tarihli Yazısı

Bakan Yardımcısı imzalı Bölge Müdürlüklerine verilen bu Talimat yazıda;”... 4458 sayılı Gümrük Kanununun yanı sıra 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamında da işlem tesis edilecek olması halinde, söz konusu eylemin “aldatıcı işlem ve davranış” olarak değerlendirilebilmesi gerekmektedir.

Gümrük vergilerinin ödenmemesi veya eksik ödenmesi amacıyla icra edilen bir fiilin aldatıcı işlem ve davranış olarak nitelendirilerek 5607 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmesinde;

Eşya ve/veya ambalajı üzerinde, eşyanın vergilendirmeye esas unsurlarının doğru olarak tespit edilmesini engellemeye yönelik olarak tahrifat yapılması,

Gerçeğe aykırı veya sahte belge ibraz edilmesi veya orijinal belge üzerinde tahrifat yapılması,

hususlarının aldatıcı davranış ve işlemin varlığına yönelik emareler olarak değerlendirilmesi;

Öte yandan her olayın mutlaka kendi olguları/gerçekleri bağlamında ele alınması ve değerlendirmelerin olay bazında yapılarak “kasıt” unsurunun varlığının somut biçimde ortaya konulması..” hususu yer almaktadır.

8. İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneğinin 22.04.2025 Tarihli Yazısı

İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneği Gümrükler Genel Müdürlüğüne ve Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğüne yönelik olarak “aldatıcı işlem ve davranış” fiili hakkında yazılar yazmıştır.

Yazıda, “...Gümrük Kanunu ve Kaçaklılıkla Mücadele Kanunundaki hükümler idareler tarafından birlikte uygulanmakta ve çoğun zaman daha ağır olan yaptırım tercih edilmektedir.Oysa söz konusu fiilin gerçekten “altatıcı işlem ve davranış “ niteliğinde olup olmadığı detaylı bir inceleme ile ve somut olayın özellikleri dikkate alınarak değerlendirilmelidir. “aldatıcı işlem ve davranış” ibaresinin ceza hukukunun temel ilkeleri gözetilerek mevzuat düzenlemesi konusunda bir çalışma yapılması ve bu ifadenin hangi somut fiil ve davranışları kapsadığı hususunun açıkca belirtilmesi gerektiği...”

hususuna yer verilmiştir.

9. Sonuç ve Değerlendirme

6545 sayılı kanunla yapılan değişiklikten önce “sahte belge kullanmak” ifadesine yer verilmişken bu kanunla yapılan değişiklik ile “aldatıcı işlem ve davranış” ifadesi kullanılmıştır.Bu kavram sahte belge kullanmayı da içeren daha geniş bir kavramdır. Ancak, sahte belge kavramı daha spesifik ve objektif olduğu halde, aldatıcı işlem ve davranış kavramı daha genel ve sübjektif bir kavramdır.

“Aldatıcı işlem ve davranış” ların Kanunun 3/2’nci maddesindeki suçun maddi unsuru olabilmesi için;

Gümrük idaresine karşı yapılmalıdır.
Gümrük idaresini yanıltıcı nitelikte ve ağırlıkta olmalıdır.
Gümrük idaresinin inceleme ve kontrolünü engelleyici, ortadan kaldırıcı olmalıdır.
Gümrük idaresi bu aldatıcı işlem ve davranışlar sonucu yanılgıya düşmeli ve gümrük vergilerini kısmen veya tamamen tahakkuk ve tahsil etmemiş olmalıdır.
Aldatıcı işlem ve davranışlar gümrük idaresinin mevzuat gereği yapacağı kontrol ve incelemelerde kolayca anlayabileceği nitelikte olmamalıdır.
Gümrük idaresine yapılan beyan; eşyanın kati olarak Türkiye gümrük bölgesine sokulması bir başka deyişle serbest dolaşıma sokulması şeklinde olmalıdır.

Kişinin, aldatıcı işlem ve davranışı sonucunda gümrük vergisinden kaçınma fiili nedeniyle cezalandırılabilmesi, hangi işlem ve davranışların aldatıcı nitelikte olduğunun ve hangi cezai yaptırıma bağlanmış olduğunun bireylere önceden duyurulmuş olması gerekirki, kişi hangi davranışının suç teşkil edip etmeyeceğini önceden bilerek ve mevcut kurallara uygun olarak ithal edeceği eşya hakkında gümrük beyanında bulunabilsin.

Hangi işlem ve davranışın “aldatıcı işlem ve davranış” olduğu bir kanun metni içinde önceden duyurulmayan her hangi bir fiilin, hâkimin takdiri veya yorum yoluyla 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu 3/2 nci maddesi kapsamında “aldatıcı işlem ve davranış” niteliğinde kabul edilerek, kişinin cezalandırılmasının suçta ve cezada kanunilik ilkesine açıkça aykırı olduğunu düşünmekteyiz.

Bu bağlamda Gümrük İdaresi tarafından;

Fiilin gerçekten “aldatıcı işlem ve davranış “ niteliğinde olup olmadığı detaylı bir incelemeyle ve somut olayın özellikleri dikkate alınarak değerlendirilmesinin,

“ Aldatıcı işlem ve davranış” ibaresinin ceza hukukunun temel ilkeleri gözetilerek mevzuat düzenlemesi konusunda bir çalışma yapılması ve bu ifadenin hangi somut fiil ve davranışları kapsadığı hususunun açıkca belirtilmesinin,

Uygun ve gerekli olduğu kanaatindeyiz.

Kaynakça

- Gümrük Kanunu

- Gümrük Yönetmeliği

- Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu

-Türk Ceza Kanunu

- İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneğinin (İGMD) 02.08.2019 Tarihli Yazısı

- Gümrükler Genel Müdürlüğünün Derneğe 18.10.2019 Tarihli Cevabi Yazısı

- Gümrükler Genel Müdürlüğünün Bakan Yardımcısı İmzalı 17.02.2020 Tarihli Yazısı

- İstanbul Gümrük Müşavirleri Derneğinin 22.04.2025 Tarihli Yazısı

Diğer Makale Yazıları

08.10.2019