11.07.2025
Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonu(PAAMK)’da Yeni Menşe Kuralları
Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonu(PAAMK)’da Yeni Menşe Kuralları
Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonu(PAAMK)’da Yeni Menşe Kuralları
Savaş Özdoğan
Gümrük Müşaviri
Özet
Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonunun (PAAMK) revize edilmesine ilişkin olarak 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren geçerli olacak kurallar 30 Aralık 2024 tarihli AB Resmi Gazetesinde yayımlanmıştır.
7 Aralık 2023 tarihinde PAAMK Sözleşme Ortak Komitesi 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren geçerli olacak revize menşe kuralları setini kabul etmiştir.
Bu gelişme Türkiye'nin de dahil olduğu PAAMK bölgesinde ticaretin daha da kolaylaştırılmasını amaçlamaktadır.
PAAMK Sözleşme Ortak Komitesi, 12 Aralık 2024 tarihinde 1 Ocak 2025 ila 31 Aralık 2025 tarihleri arasında geçerli olacak Geçiş Hükümleri dokümanını yayımlamıştır.
Makalemizde bu konu işlenecektir.
Anahtar Kelimeler
PAAMK, Bölgesel Konvansiyon, GTİP, EFTA, STA, Tercihli menşe, Dolaşım ve menşe ispat belgeleri
1. Giriş
Günümüzün global ticaret dünyasında ülkeler arası ekonomik bağları güçlendiren mekanizmalar giderek daha fazla önem kazanıyor. Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonu (PAAMK), bu bağlamda, üye ülkeler arasında ticaretin artmasını sağlayan ve üretim süreçlerini destekleyen önemli bir çözüm olarak dikkat çekiyor. Hem Türkiye'nin hem de bölgedeki diğer ülkelerin ihracat potansiyelini artırmayı hedefleyen PAAMK, menşe kurallarında yaptığı güncellemelerle ekonomik iş birliğini yeni bir boyuta taşımaktadır.
Şimdi aşağıda maddeler halinde PAAMK’ta yapılan yeni menşe kuralları uygulamasını inceleyelim.
2. Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi – PAAMK
Menşe kümülasyonun amacı, tercihli ilişkiler içinde bulunan ülkeler arasındaki ticaretin artırılmasını sağlamaktır. Kümülasyon sisteminde, bölge menşeli ürünlerin, minimal operasyon işlemlerinin (asgari işçilik ve işlemler olarak kabul edilen parçaların basit montajı, paketleme vb.) ötesinde bir işleme tabi tutulmaları yeterli olup, ayrıca yeterli işlem ve işçilik görmelerine gerek yoktur.
Kümülasyonda, sadece işlemlerin yapıldığı ülke değil, kümülasyon sistemine dahil ülkelerden oluşan bölge dikkate alınmaktadır.
İkili Kümülasyon modelleri içinde en basiti olan ikili kümülasyon iki ülke arasında işler ve sadece bu iki ülke menşeli mallara uygulanır. Bu sistemde aralarında serbest ticaret anlaşması bulunan iki ülkenin birbirleri menşeli girdileri kullanmasına izin verilir. Üçüncü ülke menşeli girdiler kullanılması halinde, bu girdiler esaslı dönüşüme uğramak zorundadır
Çapraz kümülasyon ikiden fazla ülkenin tek bir anlaşmaya taraf olduğu ya da –Pan Avrupa Sistemi’nde olduğu gibi- bir çok ülkenin benzer anlaşmalarla birbirlerine bağlı oldukları durumlarda, bu ülkelerden herhangi biri menşeli girdinin nihai ürünün imalatında kullanımına izin verilmesi anlamına gelir.
Örneğin: Macar, AT ve Polonya menşeli komponentlerin montajı ile üretilmiş bir televizyon AB’ne ihraç edilirken “kümülasyon bölgesi menşeli” sayılır ve tercihli muameleden yararlanır. Televizyonun bu bölge içinde hangi ülke menşeli sayılacağı ise çapraz kümülasyonun konusudur.
Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonu Sistemi (PAAMK), Türkiye, Avrupa Birliği (AB), EFTA ülkeleri (İsviçre, Lihtenştayn, İzlanda ve Norveç), Cezayir, Fas, Filistin, İsrail, Lübnan, Mısır, Tunus, Ürdün ve Faroe Adaları'nın dahil olduğu çapraz menşe kümülasyonu esasına dayalı serbest ticaret alanı sistemidir.
PAAMK tarafı ülkeler arasındaki ikili veya çok taraflı STA'ların eki menşe protokolleri kaldırılarak, PAAMK sisteminde uygulanan menşe kurallarının çok taraflı bir sözleşmeyle düzenlenmesi maksadıyla hazırlanan 'Bölgesel Konvansiyon' metni; 08-09 Aralık 2009 tarihlerinde Brüksel'de yapılan 8. Avrupa-Akdeniz Ticaret Bakanları Konferansı'nda kabul edilmiştir.
Bu çerçevede hazırlanan ve ortak bir menşe kuralları protokolünü benimseyerek kümülasyona dayalı bir serbest ticaret alanının oluşturulmasını öngören “Pan Avrupa Akdeniz Tercihli Menşe Kurallarına Dair Bölgesel Konvansiyon” 15 Haziran 2011 tarihinde imzaya açılmış, ülkemizde ise 1 Şubat 2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
24 Ağustos 2020 tarihinde AB Konseyi, AB Komisyonu tarafından önerilen revize menşe kuralları paketini görüşmeye açmış ve menşe kuralları revizyon paketi, 1 Eylül 2021 tarihinde uygulamaya başlamak üzere, 24 Aralık 2020 tarihinde kabul edilmiştir. Revize Bölgesel Konvansiyon, esas itibariyle daha uygulanabilir ve basitleştirilmiş menşe kuralları ile bölgesel ticareti arttırmayı hedeflemektedir.
07 Aralık 2023 tarihinde PAAMK Sözleşme Ortak Komitesi 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren geçerli olacak revize menşe kuralları setini kabul etmiştir:
20 Şubat 2024 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından PAAMK bölgesinde uygulanacak menşe kuralları konusunda Geçiş Dönemi kurallarına ilişkin bir rehber yayınlanmıştır:
27 Ağustos 2024 tarihinde Avrupa Komisyonu Gümrük Birliği ve Vergilendirme İdaresi tarafından PAAMK revize menşe kurallarını yayınlanmıştır.:
PAAMK Sözleşme Ortak Komitesi 12 Aralık 2024 tarihinde 1 Ocak 2025 ile 31 Aralık 2025 tarihleri arasında geçerli Geçiş Hükümleri dokümanı yayınlanmıştır.
Buna göre revize edilmiş konvansiyon hükümleri ile mevcut konvansiyon hükümleri bir yıl boyunca paralel olarak uygulanacaktır.
1 Ocak 2026 itibariyle tüm taraflar yalnızca revize edilmiş konvansiyonu uygulamaya başlayacaktır.
Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonuna taraf ülkeler arasında yapılan ticaretin kolaylaşması, vergisel taviz sağlanarak üretimin konvansiyon arasında kalmasının sağlanması ve bunun için anlaşmaya taraf ülkelerde üretilen ürünlerin diğer taraf ülkelerin üretimlerinde tercihli tarifeden yararlanarak girdi olarak kullanılmasının sağlanması üzerine oluşturulmuştur. Bu kapsamda, üretimin farklı aşamaları taraf ülkelerde yapılabilmekte, nihai ürünün de yine aynı ülkeler arasında tercihli tarifeden yararlanarak dolaşabilmesi sağlanmaktadır. Üçüncü ülkelerden alınan girdilerin yine üretimde kullanılabilmesi mümkündür. Ancak anlaşma ekinde belirlenmiş bazı menşe kazanma kurallarının sağlanabilmesi ve yapılan üretim sonucunda ortaya çıkan nihai ürünün içindeki bu üçüncü ülke menşeli girdilerin, oranlarına göre gümrük vergilerinin ödenmesi gerekmektedir. Menşe kazanma kuralları ise her bir ürün grubu ve hatta ürün özelinde anlaşma
ekinde belirlenmiştir. İhracatçı firmalar ihraç edecekleri eşyanın GTİP’ine göre anlaşma ekindeki menşe kuralını kendi üretim proseslerine göre değerlendirmekte ve kural çerçevesinde menşe kazanımı sağlanmışsa kendi ülkeleri menşeli olarak ihraç edebilmekte ve ithalatçı ülkede vergi ödemeden ithalat yapılabilmektedir.
3. Revize Bölgesel Konvansiyon Kuralları
2012’den bu yana PAAMK üyesi ülkeler, gelişen ve değişen ekonomik konjonktür, üretimin aşamalarının birden fazla ülkede gerçekleştirilmesi ve üçüncü dünya ülkelerinde hammadde üretiminin yoğun olması, girdilerini artan oranda üçüncü ülkelerden temin etmeleri nedenleriyle PAAMK’ın menşe kazanma kurallarının daha yumuşatılması, üye ülkelerde menşe kazanımının daha kolay olması nedeniyle çalışma yapmaktadırlar. AB başta olmak üzere bazı ülkeler daha kolay/basit menşe kazanma kurallarını benimsemekte ve aralarındaki Serbest Ticaret Anlaşmalarının (STA) menşe kazanma kurallarını revize ederek uygulamayı başlatmaktadırlar.
Ancak PAAMK tüm üye ülkeleri aynı kurallara sahip STA’larla birbirine bağlandığından dolayı aynı kuralları uygulamayan ülkeler arasındaki tercihli ticarette menşe kazanma sorunu ortaya çıkmaktadır.
Bu nedenle modern, daha basit menşe kazanma kurallarının tüm üye ülkeler tarafından kabul edilmesi ve tüm STA’ların bu kurallara göre revize edilmesi gerekmektedir.
Türkiye, Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonu Sistemi'ne (PAAMK) dahil olup, bu sistemin revize edilmiş menşe kurallarını kabul etmiştir. Revize edilen Bölgesel Konvansiyon, daha uygulanabilir ve basitleştirilmiş menşe kurallarıyla bölgesel ticareti artırmayı hedeflemektedir.
4. Yeni Menşe Kazanma Kuralları
Yeni menşe kazanma kuralları incelendiğinde genel itibariyle üretimde kullanılan 3.ülke menşeli girdilerin kullanımı konusunda daha esnek kurallar benimsendiği görülmektedir. Bilindiği üzere, PAAMK menşe kurallarına göre eğer son üretimin yapıldığı taraf
ülke ile eşyanın ithal edildiği son taraf ülke arasında eğer aynı kuralları içeren serbest ticaret anlaşması imzalanmış ise çapraz menşe kuralı uygulanabilmektedir. Çapraz menşe kuralına göre, bir PAAMK ülkesi menşeli eşyanın, PAAMK sistemine taraf başka bir ülkede işlenip sisteme taraf bir diğer ülkeye ihraç edilmesi durumunda, söz konusu ürünün yetersiz işçilik veya işlemin ötesinde bir işlem görmesi şartıyla, ihraç edilen ülkenin menşeli ürün olarak kabul edilmesi sağlanır.
Yeni kurallar tüm üye ülkeler tarafından kabul edilene kadar, çapraz kümülasyonun uygulanabilmesi için geçiş öngörülmüştür, bu geçiş sürecinde 2012 kurallarını (eski menşe kuralları) uygulayan ülkeler menşeli eşyalar 2023 kurallarını (revize kurallar) uygulayan ülkelerdeki üretimde kullanılması durumunda kümülasyon uygulanabilecektir. Ancak bu durumun bazı istisnaları vardır.
5. Türkiye'nin Güncel Durumu ve Geçiş Süreci
Türkiye açısından bakılacak olursa şu an için sadece EFTA ülkeleri ve Faroe Adaları ile imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması revize edilerek revize bölgesel konvansiyon menşe kuralları anlaşmaya adapte edilmiştir.
Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü tarafından çıkarılan 27.12.2024 tarihli ve 104486518 sayılı dağıtımlı yazıya göre yeni menşe kurallarının uygulanması için iç onay süreçleri tamamlanana kadar; 31 Aralık 2025 tarihine kadar 2012 kuralları Türkiye açısından geçerli olacaktır. 2023 kurallarını benimsediğimiz STA’larımız için ihracatçılar 2012 ve 2023 kurallarını karşılaştırarak hangi kural lehine ise onu tercih edebilecektir. 2012 kurallarının uygulandığı STA’larımız ile 2023 kurallarına göre revize edilen STA’larımız arasında kümülasyon uygulanabilecektir.
Örneğin;
Anlaşmaya taraf Türkiye ve İsviçre arasında hem 2012 hem 2023 kuralları geçerlidir. Norveç, Türkiye ve İsviçre ile 2023 kurallarını uygulamaktadır. Mısır, Türkiye ve İsviçre ile 2012 kurallarını uygulamaktadır.
·Bu durumda, Norveç, Türkiye ve İsviçre arasında 2023 kurallarına göre çapraz kümülasyon uygulanacaktır,
·Mısır, Türkiye ve İsviçre arasında ise 2012 kurallarına göre çapraz kümülasyon uygulanacaktır.
·Türkiye ile EFTA ülkeleri arasında yapılan ticarette ise hem 2012 hem 2023 kuralları geçerli olduğundan ihracatçı kendisine uygun olan kuralı tercih edebilecektir.
Bu kapsamda, Ticaret Bakanlığımız tarafından yapılacak yeni bildirime kadar, 1 Ocak 2025 ila 31 Aralık 2025 tarihleri arasında Pan Avrupa Akdeniz havzası STA’larımızda menşe kuralları açısından aşağıdaki düzenlemeler geçerli olacaktır:
1. 2012 kurallarına göre işletilmeye devam eden STA ’tarımız: Mısır, Fas, Tunus, AKÇT, AB Tarım (1/98 sayılı OKK), EFTA, Faroe Adaları, Filistin, Gürcistan, Moldova, Arnavutluk, Sırbistan, Bosna-Hersek, Kosova (atfın yürürlük süreci devam etmektedir.), Karadağ, K. Makedonya
2. 2023 Kurallarının Uygulanmaya Başlayacağı STA ’larımız: EFTA, Faroe Adaları
Bu kapsamda 2023 kurallarının uygulanacağı Pan Avrupa Akdeniz bölgesindeki diğer STA ortaklarımızla tercihli ticarete ilişkin detaylı bilgileri içeren mevzuat ilerleyen dönemde Ticaret Bakanlığınca yayımlanacaktır.
6. Sonuç ve Değerlendirme
PAAMK üyesi ülkeler menşe kazanım kurallarını revize ederek birçok eşyada konvansiyon içerisinde menşe kazanmayı daha kolay hale getirmektedirler. Bunun Türkiye’ye etkisinin iki türlü değerlendirilmesi gerekmektedir;
a. Türkiye’de yapılacak üretimde üçüncü ülke menşeli hammadde daha çok kullanılarak daha kolay şekilde nihai ürün Türkiye menşei kazanarak PAAMK üyesi ülke pazarlarına vergisiz olarak girebilecek,
b. Ancak bu üçüncü ülkelerden yapılacak ithalatı arttırıp yerli hammadde üreticisini de olumsuz yönde etkileyecektir.
c. Menşe kazanma kuralları gevşetildiğinde, üçüncü ülke menşeli girdiler daha az bir işlem ve işçilikle taraf ülke menşei kazanacaklardır.
d. Taraf ülke menşei kazanan ürünler, PAAMK içerisinde gümrük vergisi ödemeden tercihli tarife ile ticarete konu olacaktır.
e. Böylece üye ülkeler arasındaki ticaret hacmi artacak, daha çok kendi içlerinde ithalat ve ihracat yapar hale gelecektir.
f. Menşe kazanmış eşya ticaretinin artması, üçüncü ülkelerden yapılan ham veya yarı mamul girdi ithalatını artıracaktır.
g. Ülkemiz açısından PAAMK üyesi ülkeler ile yaptığımız ithalat ve ihracat hacmimiz artacaktır.
h. Çin gibi uzak doğu firmaları için ülkemize doğrudan yatırım yapmalarını hızlandıracak, Türkiye’de menşe kazandırarak PAAMK ülkelerine vergisiz satış yapma imkânı getirecektir.
i. Sanayicilerimiz ve tüketicilerimiz için olumlu yansımaları olduğunu düşünebiliriz.
j. Firmalarımız özelinde ithal hammaddelerin PAAMK üyesi ülkelerden mi yoksa üçüncü ülkelerden mi temin edildiğine göre değerlendirme yapmak gerekecektir.
Eğer firmalarımızın üretimde kullandığı hammadde girdileri üçüncü ülke menşeli ise artık bir nebze de olsa daha çok üçüncü ülke menşeli girdi kullanarak, daha az yerli veya PAAMK üyesi ülke menşeli girdi kullanacak şekilde nihai ürününe Türkiye menşei kazandırabilecektir. Ancak firmamızın ham madde girdileri genellikle PAAMK menşeli ise bu durumda da üçüncü ülke menşeli girdi kullanan rakip firmalarla durumunun değerlendirilmesi gerekecektir.
Kaynakça
- 4458 sayılı Gümrük Kanunu
- Gümrük Yönetmeliği
- Ticaret Bakanlığı Web Sitesi
- Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği
Genel Müdürlüğünün 27.12.2024/104486518
tarihli ve sayılı yazısı
- İTKİB Web Sitesi