07.10.2025
DTÖ Üyesi Olmayan Ülkeler İçin Daha Yüksek Gümrük Vergisi Uygulanan GTİP’li Eşyanın İthalatı
Özet
DTÖ üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda olması halinde Menşe Şahadetnamesi aranması gerekmektedir.
Ancak beyanda bulunan yükümlüler bu durumda menşe şahadetnamesini beyanname eklerinde gümrük idarelerine sunmayı gözden kaçırdıklarından yüksek meblağlara varan idari para cezası ile muhatap olmaktadırlar.
Makalemizde bu konu işlenmektedir.
Anahtar Kelimeler
DTÖ Üyesi olan ve olmayan ülkeler, ithalat rejimi kararı, II sayılı liste, dipnot, menşe şahadetnamesi.
DTÖ Üyesi Olmayan Ülkeler İçin Daha Yüksek Gümrük Vergisi Uygulanan GTİP’li Eşyanın İthalatı
Savaş Özdoğan
Gümrük Müşaviri
1. Giriş
Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 03.05.2023 tarih ve 32179 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştı.
Söz konusu Yönetmelik değişikliği ile Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesi olmayan ülkelerden yapılacak ithalat ve yapılan ithalata ilişkin söz konusu ürünün DTÖ üyesi olmayan ülke menşeli olmadığının kanıtlanmasına yönelik olarak, menşe şahadetnamesi aranılacak haller ve buna ilişkin benzer menşe hususlarında değişikliğe gidilmişti.
İthalat Rejim Kararı ekinde bazı kısaltmalar ve Ekler yer almaktadır.
Örneğin; AB: Avrupa Birliği Üyesi Ülkeleri, EFTA: EFTA Üyesi Ülkeler (İzlanda, Lihtenştayn, Norveç, İsviçre), D-8: Gelişen Sekiz Ülke (Mısır Arap Cumhuriyeti hariç olmak üzere Bangladeş Halk Cumhuriyeti, Endonezya Cumhuriyeti, İran İslam Cumhuriyeti, Malezya, Nijerya Federal Cumhuriyeti ve Pakistan İslam Cumhuriyeti), ÖTDÜ: Özel Teşvik Düzenlemelerinden Yararlanacak Ülkeler, Ek: 1 Genelleştirilmiş Tercihler Sisteminden Yararlanacak Ülkeler Listesi, GTS ÜLKELERİ: Ek -1'de yer alan Genelleştirilmiş Tercihler Sisteminden Yararlanacak Ülkeler, TPS-OIC: İslam Konferansı Teşkilatı Üyesi Devletler Arasında Tercihli Ticaret Sistemi Çerçeve Anlaşması ve Tercihli Tarife Düzenlemesi Protokolü (PRETAS) kapsamındaki ülkeler (Bahreyn Krallığı, Bangladeş Halk Cumhuriyeti, Birleşik Arap Emirlikleri, Fas Krallığı, İran İslam Cumhuriyeti, Katar Devleti, Kuveyt Devleti, Malezya, Pakistan İslam Cumhuriyeti, Suudi Arabistan Krallığı, Umman Sultanlığı ve Ürdün Haşimi Krallığı)
İthalat Rejim Kararı eklerinde yer alan dip notlar kapsamında eşyanın Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesi olup olmama kriterine göre farklı düzenleme (vergi avantajı) yapılmıştı.
03.05.2023 tarihli Gümrük Yönetmeliğinde yapılan değişiklik ile belirlenen eşya için ‘’Diğer Ülkeler’’ sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde eşyanın Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke menşeli olduğunu tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesi ibraz edilme şartı getirilmişti.
2. Gümrük Yönetmeliğinde Yapılan Değişiklikler
03.05.2023 tarih ve 32179 sayılı Resmî Gazete’de Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayınlandığında önemli hükümler söz konusu olmuştur.
“Menşe şahadetnamesi aranılacak haller” başlıklı 38 nci madde aşağıdaki gibi değişmiştir.
MADDE 38- (1) 205 inci maddenin dördüncü fıkrası hükümleri saklı kalmak kaydıyla menşe esaslı ticaret politikası önlemlerine, ilave gümrük vergisine veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklere tabi eşyanın serbest dolaşıma girişinde önlemin, ilave gümrük vergisinin veya mali yükümlülüklerin uygulanmaması için eşyanın söz konusu uygulamalara tabi ülke menşeli olmadığını veya başka bir ülkede gördüğü değişiklik ve işlemler dolayısıyla o ülke menşeli sayılmaması gerektiğini veya İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının aynı listelerde yer alan Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde eşyanın Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke menşeli olduğunu tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesi ibraz edilir.
(2) Menşe şahadetnamesinin sonradan ibraz edileceğinin serbest dolaşıma giriş beyannamesinde belirtilmesi veya ibraz edilen menşe şahadetnamesinin şekil veya muhteva itibarıyla yanlış veya eksik bilgi taşıması nedeniyle gümrük idaresince kabul edilmemesi halinde; İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için uygulanan yüksek oranda vergiden kaynaklanan gümrük vergisi farkı, menşe esaslı ticaret politikası önlemleri, ilave gümrük vergisi veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülükler nakit teminata bağlanmak suretiyle usulüne uygun bir menşe şahadetnamesi ibrazı için beyannamenin tescil tarihinden itibaren altı aylık süre verilir. Mücbir sebep halleri saklı kalmak ve bitiminden önce başvurmak kaydıyla bu süre gümrük idare amirince en fazla otuz gün uzatılabilir. Süresi içinde usulüne uygun olarak düzenlenmiş menşe şahadetnamesinin ibrazı halinde alınan teminat iade edilir. Menşe şahadetnamesinin kabul edilmemesi halinde ise alınan teminat irat kaydedilir.
(3) İkinci fıkrada belirtilen haller dışında, İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için uygulanan yüksek oranda vergiden kaynaklanan gümrük vergisi farkı, menşe esaslı ticaret politikası önlemleri, ilave gümrük vergisi veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklerin beyan edilerek ödenmesi halinde, beyannamenin tescil tarihinden itibaren altı aylık süreyi aşmamak üzere menşe şahadetnamesi ile gümrük idaresine başvurulması halinde, tahsil edilen tutar geri verilir. Mücbir sebep halleri saklı kalmak ve bitiminden önce başvurmak kaydıyla bu süre gümrük idare amirince en fazla otuz gün uzatılabilir.
Aynı Resmi Gazetede G.Y. in 205 nci maddesine aşağıdaki 5 nci madde eklenmiştir.
(5) Bir ila dördüncü fıkra hükümleri, yürürlükteki İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının aynı listelerde yer alan Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde de uygulanır.
Yapılan düzenlemeye paralel olarak yine Gümrük Yönetmeliğinin 205. Maddesine eklenen bu fıkra ile yürürlükteki İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının aynı listelerde yer alan Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması durumunun da maddede belirtilen menşe şahadetnamesi aranmaması (Menfi) şartlarının işletilmesi gerekmektedir
3. Gümrük Yönetmeliğinde 15 Ocak 2025 Tarihinde Yönetmeliğin 38 nci Maddesine Yapılan Eklemeler.
Yönetmeliğin 38 nci maddesinde menşe şahadetnamesi aranacak haller başlığı altına 15 Ocak 2025 tarihinde (4) ve (5) nci fıkralar beklenerek
Gümrük işlemleri tamamlanmadan yapılan denetimlerde ekinde menşe şahadetnamesi bulunmayan beyannameler kapsamı eşyanın gümrük tarife istatistik pozisyonunun değişmesi sonucunda, İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için uygulanan yüksek oranda vergiden kaynaklanan gümrük vergisi farkına, menşe esaslı ticaret politikası önlemlerine, ilave gümrük vergisine veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklere tabi olduğunun tespit edilmesi halinde ikinci fıkrada belirtilen şekilde işlem yapılacağı,
Gümrük işlemleri tamamlandıktan sonra yapılan denetimlerde ekinde menşe şahadetnamesi bulunmayan beyannameler kapsamı eşyanın gümrük tarife istatistik pozisyonunun değişmesi sonucunda, İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için uygulanan yüksek oranda vergiden kaynaklanan gümrük vergisi farkına, menşe esaslı ticaret politikası önlemlerine, ilave gümrük vergisine veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklere tabi olduğunun tespit edilmesi halinde yükümlüye uygun bir menşe şahadetnamesinin gümrük idaresine ibrazı için yapılan tespit tarihinden itibaren altı aylık süre verileceği,
Hüküm altına alınmıştır.
4. Dünya Ticaret Örgütüne Üye Olan ve Olmayan Ülkeler
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasına (GATT) istinaden yürütülen son çok taraflı ticaret müzakere turu olan Uruguay Turu (1986-1995)’nun sonucunda, 1995’te kurulmuştur. Türkiye GATT’a 1951 yılında Torquay Turu sırasında taraf olmuş ve DTÖ’nün de kurucu üyeleri arasında yer almıştır.
DTÖ’nün şu andaki üye sayısı 166 olup, yaklaşık 23 ülkenin üyelik görüşmeleri devam etmektedir.
DTÖ üyesi olmayan ülkeler; İran, Cezayir, Sudan, Belarus, Sırbistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Bosna Hersek, Andorra, Bahamalar, Butan, Komorlar, Curacao, Ekvator Ginesi, Etiyopya, Irak, Lübnan Cumhuriyeti, Libya, Sao Tomé ve Principe, Somali, Güney Sudan, Suriye, Doğu Timor, Türkmenistan ve Özbekistan olarak karşımıza çıkmaktadır.
2025 yılı itibariyle Azerbaycan DTÖ üyesi değildir, ancak gözlemci ülke statüsündedir ve üyelik süreci devam etmektedir.
5. Yapılan Yönetmelik Değişikliği Sonrasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Gümrük Yönetmeliği'nin 38’inci maddesinde yapılan değişiklikle, İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının aynı listelerde yer alan Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde eşyanın Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke menşeli olduğunu tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesi ibraz edileceği hüküm altına alınmış ve böylece eşyanın menşeinin ispatı noktasında DTÖ üyesi olmayan ülkelere uygulanan yüksek orandaki vergi belirleyici bir husus olmuştur.
6. Örnek Anlatım
6806.10.00.00.11 GTİP’inde yer alan “Dökme seramik elyaf” ticari tanımlı eşya için İthalat Rejimi Kararı’nda Gümrük Vergisi Oranı tüm ülkeler için %0 olarak belirlenmişken, İthalat Rejimi Kararının eki (II) sayılı sanayi ürünleri listesinde yer alan 68’inci fasıl için belirtilen (1) sayılı dipnot, “(1) DTÖ üyesi olmayan ülkeler (Azerbaycan Cumhuriyeti hariç) için %15 uygulanır.” şeklinde belirtilmiştir.
Bu kapsamda, Azerbaycan Cumhuriyeti hariç DTÖ üyesi olmayan ülkeler için gümrük vergisinin %15 olarak belirlenmiş olması ve yeni gelen hüküm ile birlikte, söz konusu verginin %15 olarak uygulanmaması için ithalata konu eşyanın DTÖ üyesi olan bir ülke menşeli olduğunun kanıtlanması gerekmektir.
7. Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüklerince düzenlenen İkincil Kontrol Raporlarına İstinaden Yükümlü Beyanlarına Yapılan İşlemler
Gümrük Yönetmeliğinin 38 nci maddesi hükümlerine aykırı şekilde beyanda bulunan yükümlüler için düzenlenen İkincil Kontrol Raporlarında;
“...Eşyanın tercihsiz menşeine ilişkin Kanunun 21. maddesinde “menşe şahadetnameleri”nin hangi durumda ibraz edilmesinin zorunlu olacağına ilişkin hükmün yönetmelikle belirleneceği ifade edilmiş olup, Gümrük Yönetmeliğinin 38 ve 205. maddelerinde de söz konusu eşyanın beyan edildiği ülke menşei dışında başka bir ülkeden dış ticaret tedbirleri olması durumunda menşe şahadetnamesinin zorunlu olduğu ve bunun Kanunun verdiği yetkiyle belirlediğinin açık olduğu görüldüğü:
Gümrük Yönetmeliği’nin Menşe şahadetnamesi aranılacak haller başlıklı 38. maddesi 1.fıkrasında ‘205. maddenin dördüncü fıkrası hükümleri saklı kalmak kaydıyla menşe esaslı ticaret politikası önlemlerine, ilave gümrük vergisine veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklere tabi eşyanın serbest dolaşıma girişinde önlemin, ilave gümrük vergisinin veya mali yükümlülüklerin uygulanmaması için eşyanın söz konusu uygulamalara tabi ülke menşeli olmadığını veya başka bir ülkede gördüğü değişiklik ve işlemler dolayısıyla o ülke menşeli sayılmaması gerektiğini tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesi ibraz edilir.’
Aynı yönetmeliğin 205’inci maddesi 5.fıkrasında ‘Bir ila dördüncü fıkra hükümleri, yürürlükteki İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının aynı listelerde yer alan Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde de uygulanır.’ ifadeleri yer aldığı:
Yapılan incelemelerde Rapor eki listede yer alan beyanname eklerinde gümrük idaresine Menşe Şahadetnamelerinin sunulmadığının görüldüğü, bahsedilen mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere, menşe şahadetnamesi sunulmayan eşyalar için söz konusu rejim kararı dip notlarında yer alan gümrük vergisi oranı üzerinden vergilerin tahsili/ teminata bağlanması ve GK’nin 234. maddesi uyarınca işlem tesis edilmesi gerektiği..."
Hususlarına yer verilmektedir.
8. Sonuç ve Değerlendirme
DTÖ üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda olması halinde Menşe Şahadetnamesi aranması gerekmektedir.
İthalat Rejim Kararı eklerinde yer alan dip notlar kapsamında eşyanın Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesi olup olmama kriterine göre farklı düzenleme (vergi avantajı) yapılmıştı.
03.05.2023 tarihli Gümrük Yönetmeliğinde yapılan değişiklik ile belirlenen eşya için ‘’Diğer Ülkeler’’ sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde eşyanın Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke menşeli olduğunu tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesi ibraz edilme şartı getirilmişti.
Gümrük Yönetmeliği'nin 38’inci maddesinde yapılan değişiklikle, İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının aynı listelerde yer alan Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde eşyanın Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke menşeli olduğunu tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesi ibraz edileceği hüküm altına alınmış ve böylece eşyanın menşeinin ispatı noktasında DTÖ üyesi olmayan ülkelere uygulanan yüksek orandaki vergi belirleyici bir husus olmuştur.
Gümrük Yönetmeliğinin 38 nci maddesi hükümlerine aykırı şekilde beyanda bulunan yükümlüler için düzenlenen İkincil Kontrol Raporlarında menşe şahadetnamesi sunmayan yükümlüler için söz konusu rejim kararı dip notlarında yer alan gümrük vergisi oranı üzerinden vergilerin tahsili/ teminata bağlanması ve Gümrük kanununun 234 nci maddesi uyarınca vergi farkının 3 katı para cezası uygulanmaktadır.
Görüleceği üzere beyanname eklerinde gümrük idaresine MenşeŞahadetnamelerinin sunulması vergi avantajı sağlamaktadir.
Ancak uygulamada yükümlülerce Evrim Yazılım tarafından yapılan yazılım üzerinden Bakanlık Bilge Sistemine yapılan bu tür beyanlarda Yönetmeliğin 38 nci maddesinin açık hükümlerine karşın gümrük idaresine menşe şahadetnamesi sunulmamakta olduğundan cezaya muhatap olunmaktadır.
Bu sebeple yükümlülerce beyanname yazım ve ön kontrol aşamasında gelen tarife sorularının okunmadan geçilmemesi için 3 ncü ülkelerden gelen STA anlaşmamız olan ancak mevcut bir tercihli menşe ispat belgesi bulunmayan veya A.TR dolaşım belgesi olmadan gelen eşyalar için mutlak surette MENŞE ŞAHADETNAMESİ talep edilmesi, MŞ gelmemesi halinde DTÖ üyesi olmayan ülkeler için yüksek oranda verginin ödenerek işleme devam edilmesi önem arz etmektedir.
Öte yandan; Hangi ülkelerin Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülkeler kapsamında olduğunun İthalat Rejim Kararına eklenmesinin yerinde olacağı değerlendirilmektedir.
Kaynakça
- 4458 Sayılı Gümrük Kanunu
- Gümrük Yönetmeliği
- Ticaret Bakanlığı web sitesi
- Dışişleri Bakanlığı web sitesi